Fazla mesai, iş hayatında muhtemelen en sık duyduğun terimler arasında yer alır. Eğitim, sağlık, üretim, hizmet hangi sektör olursa olsun, tüm iş sahalarında çalışanlar fazla mesai yapmak durumunda kalabilir. Peki, fazla mesai kavramı tam olarak neyi ifade ediyor, bu konuda en sık sorulan soruları senin için cevapladık.
Fazla mesai ne anlama gelir?
Fazla mesai, çalışanların çalışma sürelerini yani mesailerini tamamladıktan sonra çalışmaya devam ettikleri süreye denir. Özellikle yoğun bir tempo ile çalışan işletmelerde ya da yılın belirli dönemlerinde yaşanan iş yoğunluğunu dengeleyebilmek için çalışanlardan fazla mesaiye kalması istenir. Mesai saatleri dışında çalışmaya devam eden çalışanlar, her bir saat için ek ücret alır. Çalışanların fazla mesaiye dair hakları birtakım yasal düzenlemeler ve sınırlamalar ile teminat altına alınır.
Fazla mesaiye dair yasal düzenleme nasıldır?
Türkiye’de çalışma hayatını yasal olarak düzenlemek için 4857 sayılı İş Kanunu temel alınır. İş Kanunu’nun “Fazla Çalışma Ücreti” adını alan 41. maddesi fazla mesaiye dair hükümler, düzenlemeler ve sınırlandırmalar içerir. Buna göre fazla mesai bir hafta boyunca 45 saatten fazla süren çalışma zamanlarına denir. İş Kanunu’nda, fazla çalışılan her bir saat için normal çalışma ücretinin %50 oranında artırılması ile ödeme yapılacağına dair bir hüküm bulunur.
En fazla kaç saat fazla mesai yapılabilir?
Fazla mesai yasalara göre belirli saatlerle sınırlandırılır. Buna göre İş Kanunu’nun 41. maddesi uyarınca çalışanların bir senede en fazla 270 saat fazla mesai yapabilecekleri yönünde bir hüküm bulunur. Bu sınır aylık olarak 22.5 saate karşılık gelir. Bu yasal sınırlandırmanın işçi ve işveren arasında yapılacak bir iş sözleşmesi ile artırılması mümkün değildir. İşveren tarafından yılda 270 saatten fazla ek çalışma talep edilirse, çalışanlar haklı fesih ile iş akdini sonlandırma hakkına sahip olur. İlaveten hak ihlali nedeniyle iş yerine dava da açabilir.
Kanunen kimler fazla mesai yapamaz?
Fazla mesai ücreti ve süresi bazı mesleklere ve çalışan gruplarına uygulanmaz. Yasalara göre fazla mesai yapamayacak gruplar şöyle sıralanabilir:
- Sağlık problemleri sebebiyle fazla çalışamayanlar,
- 18 yaşın altındaki sigortalı çalışanlar,
- Hamile olan, yeni doğum yapan ve emziren çalışanlar,
- Kablo döşemesi, kanalizasyon, maden ocakları, tünel inşaatı gibi işlerin su ve yer altında yapılan kollarında çalışanlar,
- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile görev yapan kişiler,
- Sözleşme sırasında ek çalışmayı kabul etmiş olsa dahi sağlığının fazla çalışmaya uygun olmadığını iş yeri ya da SGK hekimi raporuyla tespit edilmesi durumunda olanlar,
- Gece yürütülen işlerde çalışanlar,
- Sağlık bakımından günde yalnızca 7.5 saat ve daha az yürütülmesi gereken işlerde çalışanlar.
Fazla mesai ücreti ne zaman ödenir?
Fazla çalışma ücretine dair ödeme zamanı, çalışan ile işveren arasındaki anlaşmaya göre farklılık gösterebilir. Örneğin; ek çalışma ücreti maaşa ilave edilerek ödenebilir. Daha önce her iki tarafın belirlediği bir tarihte maaşa eklenerek yatırılabilir. Maaş günü ile fazla mesai ödemesinin yapıldığı gün farklı olabilir. Yapılan anlaşmaya ve ek mesaiye rağmen çalışan ücretini tahsil edemediyse, fazla mesai zaman aşımı süresi içerisinde yasal yollara başvurarak hakkını arayabilir.
Fazla mesai ücret ödemesine ait zaman aşımı süresi ne kadardır?
Fazla mesai ücretinin ödenmesine ilişkin süreler İş Kanunu’nun “Ücret” adlı başlığında yer alır. Buna göre fazla çalışmadan doğan ücretin ödenmesi için belirlenen zaman aşımı süresi 5 yıldır. 5 sene içerisinde ödemesi yapılmayan işçiler, yasal yollarla haklarını arayabilirler.
Fazla mesai ücreti nasıl ödenir?
Fazla çalışma ücreti, brüt maaş üzerinden hesaplanır. Hesaplama yapmadan önce çalışanın para ve vergi kesintileri yapılmadan önceki ücretinin tespit edilmesi gerekir. Belirlenen ücret, çalışan ve işverenin ortaklaşa belirlediği bir günde ya da maaş zamanı ödenebilir.
Fazla mesai ücreti nasıl kanıtlanır?
Ek mesai ücreti geriye dönükse bunun somut dayanaklarla ortaya konması gerekir. Yazılı ve yazısız şekilde fazla çalışma ücretinin ispat edilmesi mümkündür. Yazılı kanıt için işe giriş ve çıkış kayıtları, ücret bilgilerinin yazılı olduğu iş yerinde yapılan iç yazışmalar, iş yeri kayıtları, kart okumaları ve bordrolar kullanılabilir.
Bordro, işverenin çalışanlarına ödediği ücreti beyan eden belgedir. Çalışanların görevli olduğu saatler de bu belgede yer alır. Bordro, ek mesai bedelini alamayan çalışanların fazla mesaisini kanıtlamada kullanabileceği bir evraktır. Yazısız kanıt olarak ise tanık beyanlarından yararlanılabilir. Çalışanların lehine ifade edilen görüşlerin tanık ifadesi olarak değerlendirilebilmesi için bazı koşullara ihtiyaç vardır. Öncelikle tanıklar tarafsız olmalıdır. İlaveten tanık olan kişilerin ek çalışma ücretini tahsil edemeyen kişi ile aynı dönemde çalışmış olması gerekir. Çalışanlar hem yazılı hem de yazısız kanıt yöntemini de kullanarak geriye dönük fazla çalışma sürelerini ispat edebilirler.
Fazla mesai ücreti ödenmeyen çalışanların kanuni hakları nelerdir?
4857 sayılı İş Kanunu işverenlerin ve çalışanların haklarını düzenler ve güvence altına alır. Burada çalışanların fazla mesaiden doğan haklarının ödenmediği durumlara ilişkin hükümler yer alır. 34. maddede “Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir.” şeklinde bir hüküm bulunur. Bununla birlikte işverene fazla çalışma bedelini ödemediği için işe devam etmeyen çalışanının iş akdini tek taraflı sonlandırma hakkını tanımaz.
Öte yandan işveren, fazla çalışma ücreti ödenmediği için işe gelmeyen çalışanın iş akdini tek taraflı sonlandıramaz ve yerine başka birini istihdam edemez. Ancak çalışan kişinin ilgili kanunun 24. maddesine göre işveren tarafından ödenmeyen ek çalışma ücretleri sebebiyle iş sözleşmesini feshetme hakkı bulunur. Yasal yollara başvurarak hakkını arayabilir. Çalışanların hukuki haklarını araması için fazla mesai ücretinin tamamının ya da bir bölümünün ödenmemiş olması gibi koşullar ileri sürülemez.
Fazla mesai saati hesaplaması nasıl yapılır?
Fazla mesai hesaplaması yapılırken bazı metotlardan yararlanılır. Hesaplamada çalışma süresi ve ücret temel alınır.
- Saatlik brüt ücreti = Aylık brüt ücret / 225
- Fazla mesai ücreti = (Saatlik brüt ücret x 1,5) x Ek çalışma süresi
Fazla çalışma ücreti çalışanın maaşına paralel olarak artış gösterir. Böylece aylık ücreti daha fazla olan çalışanların ilave mesailerden kazanacağı tutar daha fazla olur.
Resmi tatil mesaisi nasıl hesaplanır?
Resmi tatil mesaisi hesaplanırken farklı yasal hükümler söz konusu olur. Çünkü ek mesai ile ilgili düzenlemeler iş günleri için geçerlidir. İşverenler resmi tatillerde mesai yapan çalışanlarına saat gözetmeden tam gün olarak %100 zamlı şekilde ödeme yapar. Örneğin; günlük 1000 TL kazanan bir işçi resmi tatillerde çalıştığında %100 zamla 2000 TL kazanır.
Pazar mesaisi hesaplaması nasıl yapılır?
Pazar mesaisi hesaplanırken 270 saatlik sınırlama göz önünde bulundurulur. İşverenler yasal düzenlemelere göre sözleşmelerine senede 270 saate kadar ek çalışmalarının görev sürelerine ilave edileceği ile ilgili bir madde ekler. Böylece pazar mesaisi de resmi tatiller gibi aylık maaş kapsamında yer alır. Bununla birlikte haftalık çalışma süresi 45 saati geçerse çalışanların ek mesai hakkı ortaya çıkar. Resmi tatillerde olduğu gibi pazar günü de ek ödeme alabilirler. İşverenlerin hafta sonu çalışan işçilere günlük brüt ücretin 2.5 katı oranında ödeme yapması gerekir. Buna göre günde 1000 TL kazanan bir çalışan, hafta sonu görevine devam etmesi durumunda 2500 TL pazar mesaisi ücreti alır.
Fazla mesaide asgari ücret saatlik ne kadardan hesaplanır?
Fazla çalışma hesaplaması yapılırken normal ücretin %50’si baz alınır. 2024 senesi brüt asgari ücretin 225’e bölünmesi durumunda çalışanların saatlik çalışma ücreti tespit edilebilir.
Hesaplamayı biraz daha kolaylaştırmak adına 2024 yılına ait 20.002,50 TL tutarındaki brüt asgari maaşa göre fazla mesai saat ücretini belirlerken aşağıdaki temel hesaplama formülünü kullanabilirsiniz:
- 2024 saatlik asgari brüt ücret: 20.002,50 TL / 225 = 88,90 TL
- 2024 saatlik asgari ek çalışma bedeli: 88,90 TL x 1,5 = 133,35 TL
Fazla mesai sınırlandırması nedir, ne kadardır?
Ek çalışma 270 saat ile sınırlandırılır. İş Kanunu ve Yargıtay kararlarına göre çalışana bir senede 270 saatten fazla ek mesai yaptırılamaz. Çalışan 270 saatten fazla çalıştırılırsa en fazla çalışma ücretinin tamamının çalışana ödenmesi gerekir.
Fazla mesaiye dair zaman aşımı kavramı ne anlama gelir?
Fazla çalışma bedelini almaya hak kazanan çalışanların bu haklarını belirli bir süre içerisinde talep etmeleri gerekir. Bu süre 5 yılı kapsar. Belirlenen süre içerisinde hak talebinde bulunmayan çalışanların ücretleri kayba uğrar. Beş yıllık süre, ek çalışma ücretinin ödenmesi gerektiği tarihten itibaren işler. Dava süreci söz konusu olursa davanın açıldığı tarihten itibaren son 5 sene içindeki ek çalışma ücretleri hesaplanır. Sözleşmesinin devam etmesi belirlenen sürenin başlamasına engel olmaz.
Fazla mesai davası
Fazla çalışma ücreti ile ilgili yaşanan anlaşmazlıklar konusunda İş Mahkemeleri görevlidir. İşçinin fazla çalışma ücretinin işveren tarafından ödenmemesi ya da kısmi olarak ödenmesi durumunda öncelikle arabuluculuk faaliyetinin gerçekleştirilmesi mahkeme şartı olarak öne sürülür. Bunun sonucunda uzlaşmaya varılamazsa, iş mahkemelerine dava açılması gerekir. Davacı, arabuluculuk ile anlaşmaya varılamadığına ait son tutanağın aslını ya da arabulucu tarafından onaylanan örneğini dava dilekçesine eklemekle yükümlüdür.
Fazla mesai davalarında çalışan fazla mesai yaptığını kanıtlamakla yükümlüdür. İşveren ise fazla mesai ücretini ödediğine dair kanıt sunmak zorundadır. Fazla mesai davalarında zaman aşımı süresi 5 senedir. Fazla mesaisi ödenmeyen çalışan, haklı fesih hakkını öne sürebilir. Bu durumda işçi haklı gerekçe göstermek suretiyle iş akdini sonlandırabilir. Çalışan iş akdini sona erdirdikten sonra dava açma hakkını kullanabilir. İşçinin talebini kanıtlaması halinde fazla mesai alacağı kendisine faiziyle birlikte ödenir.
Fazla mesaiye dair bilinmesi gerekenler
Ek çalışma süreleriyle ilgili hala cevaplayamadığın sorular varsa aşağıdaki noktalara dikkat ederek soru işaretlerini giderebilirsin:
- Fazla mesai mecburi değildir. Haftalık çalışma süresi yasalara göre en fazla 45 saat olarak tespit edilmiştir.
- İşveren çalışanının ek çalışma yapmasını istiyorsa, bunu yazılı olarak düzenleyip onay almakla yükümlüdür.
- Günlük çalışma saatleri, çalışma şartlarını düzenleyen yasal mevzuatlar ile belirlenmiş ve sınırlandırılmıştır. Buna göre bir çalışan günde maksimum 11 saat çalışabilir. Günlük ek çalışma sınırı ise 2 saattir. Bu sürelerin aşılması halinde işverene bazı yaptırımlar uygulanır.
- İş Kanunu’na göre haftalık çalışma 45 saat ile sınırlandırılmıştır. 45 saatin aşıldığı durumlarda toplam ek çalışma süresinin hesaplanarak çalışana ödenmesi gerekir.
