Meslek seçimi hayatını etkileyen en önemli kararlardan biri. Prof. Dr. Ragıp Özyürek, kendine uygun olan mesleği seçebilmene destek olacak içerik serisiyle Üniversite Rehberi Blog’da!
Mesleki seçim yapma becerilerinin gelişmesi için belli başlı konularda seni geliştirebilen çevrelerde yaşaman ve sonra çaba göstererek senin de kendini geliştirmen gerekir.
Bu gelişim hem biyolojik olarak hem de psikososyal olarak yaşanmaktadır. Yaşadığımız gelişim süreci için belli başlı üç aşama sıralayabiliriz:
- Kariyer farkındalığı geliştirme,
- Karakteristik özelliklerle mesleki seçenekleri eşleştirme,
- Performans hedefleri belirleme.
Kariyer farkındalığı nasıl geliştirilir?
Kendimize uygun meslekleri seçmemiz için çocukluk ve ergenlik yıllarında ilk geliştirmemiz gereken duygu “merak” duygusudur. Örneğin, büyüklerimize anlamadığımız birçok konuyu “çok saf” biçimde sormakla başlarız, sonra da doğayı, çevremizi ve tabii ki insanları keşfetmeye başlarız. Kimi zaman bilerek, kimi zaman ders gereği, bazen de bilincinde olmayarak keşifler yapar, kendimizi geliştirmeye başlarız. Bu araştırmalar sırasında, yine bilerek ya da bilinçsiz biçimde çevremizde beğendiğimiz, imrendiğimiz ve bazen de hayran kaldığımız çok sayıdaki kişileri ve onların önemli yönlerini kendimize örnek alırız. En basitinden, annenin yardımseverliğini, babanın ciddiyetini kendine örnek almış olabilirsin. Almış olabilirsin diyorum, çünkü bir süre sonra bu özellikler kendi parçan haline geleceği için kimlerin hangi yönünü kendine örnek aldığını unutursun. Hatta öyle ki gün gelir yardımseverliğin, ciddiyetin ya da diğer birçok özelliğin nasıl geliştiğini unutabilirsin.
Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde örnek aldığımız kişiler sayesinde kariyer farkındalığı geliştirmeye devam ederken, ayrıca ilgi alanlarımız da gelişmeye başlar. Örneğin; çocukken “Büyüdüğünde ne olacaksın?” sorusunu yanıtlarken, ortaokul ve özellikle lise yıllarında “sevdiğimiz” ve “sevmediğimiz” konu alanları da belirginleşmeye başlar. Diğer bir deyişle, yaptığın etkinliklerin bir kısmını reddederken, diğerlerini ise çok seviyor olabilirsin. Ancak bir alana karşı ilgi duyduğumuza karar vermeden önce belirli bir ölçüde emek harcamamız, hatta yorulmamız gerekebiliyor. Sevmeye başladığımız etkinlikleri yaparken, ortaokul ve özellikle liseli yıllarımızda içten denetimli ve yüksek motivasyonla yaptığımız etkinlikleri her seferinde biraz daha iyi uygulamayı öğreniriz. Aynı zamanda, dışarıdan neyi sevdiğin ya da sevmediğin, neleri iyi yaptığın ya da yapmadığınla ilgili algılar oluşmaya başlar.
Örneğin, “Çok iyi piyano çalar”, “Çok uykucu!”, “Matematiği sever.”, “Bulaşıkları iyi yıkıyor.”, “Maçları kaçırmaz.”, “Fen dersi kötüdür.” gibi sözlerin bazıları senin için de söylenenlere benzeyebilir. Diğer bir deyişle, bu söylenenler, gençlerin kendileri ile ilgili algılarını biçimlendirmeye başlar. Örneğin; sen de kendini “Çok uyuyan.”, “Matematiği seven.”, “Bulaşıkları iyi yıkayan.” vb. görmeye başlayabilirsin. Hangi alanlara ve derslere ilgi duyduğun ortaokul ve lise yıllarında belirginleşmeye başlarken, geliştirmen gereken becerilerden en önemlileri içten denetimli olman, planlı olman ve başarılı bir karar verici olmandır. İlgi duyduğun dersleri ve etkinlikleri kimsenin dıştan bir zorlaması olmadan, kendi isteğinle ve başarıyla yapman; kısa (bir – iki günlük) ve orta (bir – iki aylık) vadeli planlar yapmayı öğrenmeye başlaman; ve karşılaştığın / karşılaşacağın sayısız engelin üstesinden “sabırlı”, “azimli”, “disiplinli”, “olgun” biçimde gelmeye başlayarak iyi bir karar verici olman sayesinde, yönelmek istediğin alanlar, dersler ya da mesleki seçimlere daha çok yaklaşmaya başlarsın.
Kariyer farkındalığı geliştirme sırasında bilerek ya da bilmeyerek yaşadığın önemli bir yaşantı da gelecekle ilgili hayallerindir. Örneğin; 20’li, hatta 30’lu yaşlarınla ilgili hayallerin olabilir. O yıllarında, yaşadığın yerler, evinin özellikleri, arabanın markası, evli olup olmadığını, çocuklarının isimleri, ne iş yaptığın, maaşının ne kadar olduğu, ailen ve akrabalarınla neler yaptığın gibi birçok konuyu aklından geçiriyor olabilirsin. Bu sıradaki hayaller de ilgi duyduğun alanları belirginleştirir, planlama yapmanı ve karar verme becerilerini geliştirir, motivasyon ve umutlarını artırabilir.
“Kendime uygun mesleği nasıl seçebilirim?” içerik serisindeki tüm yazıları okumak için buraya tıklayabilirsin.
