Tazminat hesaplama: Kıdem tazminatı nedir, nasıl hesaplanır?

İş hayatında hem çalışanları hem de işverenleri yakından ilgilendiren en önemli konulardan biri de tazminat hesaplama yani kıdem tazminatı konusudur. Kıdem tazminatı nedir, 2024 kıdem tazminatı nasıl hesaplanır sorularının cevabı İK Blog’da!

İş akdi, işçinin ve işverenin sahip olduğu hakların belirlenmesi ve korunması açısından önem arz eden bir husustur. İş akdi kurulduğu takdirde bu hakların varoluş süreci başlar. İş akdi onaylandıktan sonra ise işçinin ve işverenin ortak olduğu bir iş ilişkisi başlar. İşçi ve işveren arasındaki iş ilişkisinin belirli sebeplerden bitmesi, iki taraf için de birtakım sorumlulukları ve hakları doğurur.

İşçi ve işverenin arasındaki iş ilişkisinin bitmesinden dolayı doğan haklardan biri, kıdem tazminatıdır. Kıdem tazminatı, işçinin birtakım sebeplerden dolayı işini kaybetmesi halinde işçiye verilen toplu paradır. Kanuni esaslar dahilinde verilen kıdem tazminatı; işçinin yıpranma payı, iş yerine sağladığı katkılar ve yeni bir iş edinirken karşılaşacağı zorluklar doğrultusunda işçiye verilir. Kıdem tazminatı nedir sorusu, en çok merak edilen sorulardan birisidir. Kıdem tazminatı, işçiye ya da işçinin mirasçılarına verilebilen bir tazminat türüdür. Dünya genelinde oldukça yaygın olan kıdem tazminatı, 1950’li yıllardan bu yana Türkiye’de de sıklıkla gündeme gelen bir konudur. Kendine özgü bir tazminat çeşidi olan kıdem tazminatı, süresi ve hesaplanması gibi farklı konular bakımından incelenir. Kıdem tazminatı hesaplama kıdem tazminatı tavanı ve kıdem tazminatı almanın koşulları gibi konular ve 1 yıllık kıdem tazminatı ne kadar sorusunun cevabı en çok merak edilen başlıklardandır.

Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için gereken şartlar nelerdir?

İşçinin iş yerinde bulunduğu süre içerisindeki emeğinin karşılığı olarak nitelendirilen kıdem tazminatı, işçinin lehine olan bir husustur. Kıdem tazminatına hak kazanmak için gereken bazı şartlar mevcuttur. Kıdem tazminatı şartları İş Kanunu doğrultusunda şekillenmiştir. Kıdem tazminatına hak kazanmak için gereken şartlardan en önemlisi işçinin bir iş sözleşmesinin varlığı doğrultusunda çalışmış olmasıdır. Aynı zamanda işçinin İş Kanunu’nun 4.maddesinde yer alan İstisnalar ve Borçlar Kanunu kapsamında yer alan diğer çalışmalar kapsamında bulunmaması gereklidir. Kıdem tazminatı alma şartları içerisinde yer alan bir diğer husus ise iş yerinde en az tam bir yıl çalışma şartıdır. Yani, kıdem tazminatı almak istiyorsanız en az bir yıl çalışmış olmanız gerekir. Bahsedilen bir yıl çalışma süresine tatil gibi durumlar dahil edilir. Fakat bu süreye grev gibi durumların sebep olduğu iş sözleşmesinin askıya alınma süreçleri dahil edilmez. Kıdem tazminatı almaya hak kazanabilmek için iş akdinin tazminatı hak edecek şekilde bitirilmiş olması önem arz eder. Bu noktada iş sözleşmesinin, İş Kanunu’nun 25. maddesinin ikinci bendinde belirtilen sebeplerin dışında bir sebepten dolayı fesih edilmesi gerekir. Bahsedilen kanun maddesini ayrıntılı bir şekilde inceleyerek kıdem tazminatına hak kazanmaya engel olan durumlar hakkında detaylı bilgi sahibi olabilirsiniz. Kadın işçiler, evlenme sebebi ile feshedilen iş sözleşmesi sonucu kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Bu noktada evliliğin Medeni Kanun hükümlerine uygun ve geçerli bir evlilik olması gerekir. Kadın işçiler, evlilik tarihinden itibaren bir yıl içerisinde iş akdini fesih ederek kıdem tazminatı almaya hak kazanabilir. Kadın işçilerin yanı sıra erkek işçiler için de geçerli olan birtakım şartlar bulunur. Örneğin; bulunduğu iş yerinde en az bir yıl boyunca çalışmış olan erkek işçi, askerlik görevi sebebiyle iş sözleşmesini feshedebilir ve kıdem tazminatını almaya hak kazanır. Emeklilik, yaşlılık ya da malullük aylığı gibi sebeplerden dolayı toptan ödeme almak isteyen işçilerin de kıdem tazminatı kazanma hakkı bulunur. Fakat bu işçilerin gereken durumlar için hak kazandığına dair bir belge ibraz etmesi gerekir. Toplu para alma amacıyla kıdem tazminatı talebinde bulunan işçiler, öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumu’na kıdem tazminatı dilekçe örneği vermelidir. Dilekçeyi verdikten sonra SGK’dan kıdem tazminatını hak ettiğine dair bir belge almalıdır. SGK’dan alınan belge, emekliliğe hak kazanıldığına dair verilen bir belgedir. SGK’dan alınan bu belge, iş yerine ibraz edildiği takdirde işveren kıdem tazminatı ödeme ile yükümlendirilir. Bu başlık altında yer alan hususlar, kıdem tazminatı nasıl alınır sorusuna bir cevap niteliğindedir. Kıdem tazminatı alabilmek için geçerli olan şartlar, genel itibarıyla bu şekildedir. 

Kimler kıdem tazminatı almaya hak kazanamaz? Kıdem tazminatına hak kazanmaya engel olan durumlar nelerdir?

Kıdem tazminatı hak kazanma durumu için gereken şartların yanı sıra kıdem tazminatına hak kazanmaya engel olan birtakım durumlar bulunur. Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için iş yerinde çalışan kişilerin yaptığı çalışmanın işçilik olarak sayılması gerekir. İş Kanunu’nun 14. maddesinde kıdem tazminatı almaya hak kazanamayan iş ve meslek grupları belirtilmiştir. İş Kanunu’nun 14. maddesine göre çıraklar, sporcular, rehabilite edilenler ve ev hizmetlerinde çalışanların kıdem tazminatı almaya hakkı yoktur. Aynı zamanda bir ailenin üyeleri, üçüncü derece dahil akrabaları arasında yapılan işler ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar da bu grubun içerisinde yer alır. İş Kanunu’nun 14. maddesine göre aile ekonomisi sınırları içerisinde yer alan tarımla ilgili işlerde, deniz ve hava taşıma işlerinde ve 50’den az işçi çalıştıran işletmelerde görev alan kişilerin kıdem tazminatı kazanmaya hakkı yoktur. Bunun yanı sıra işçinin İş Kanunu’nun 14. maddesinde yer alan iş ve meslek gruplarının dışında yer aldığı halde kıdem tazminatı almasını engelleyen bazı haller de mevcuttur. Bu hallerden birincisi, iş ilişkisi sırasında işçinin işverene karşı sadakatsiz davranışlarda bulunmasıdır. İşverenin yaptığı işi ve işvereni tehlikeye sokan hareketleri bulunan işçiler, kıdem tazminatı alma hakkını kaybeder. İşçinin kasıtlı olarak hastalanması ya da kendini iş yapamayacak duruma getirmesi halinde işverene iş akdini feshetme hakkı doğar ve kıdem tazminatı yükümlülüğü ortadan kalkar. İşverenin kıdem tazminatı yükümlülüğünü ortadan kaldıran hususlar arasında işçinin alkol ya da uyuşturucu bağımlılığı sebebiyle bir ayda beş kez ya da üç gün üst üste işe gelmemesi yer alır. İşçi, ahlak kurallarına aykırı hal ve hareketler sergilediği takdirde kıdem tazminatı alma hakkını kaybeder. Örneğin; işverenin kendisine ya da işverenin aile bireylerine hakaret sayılan kötü sözler söyleyen, kötü davranışlarda bulunan işçinin iş akdi feshedilir ve işveren kıdem tazminatı yükümlülüğünden muaf olur. İşverenin mesleki sırlarını ifşa eden, prosedüre aykırı bir şekilde iş devamsızlığı yapan, iş yerinde bulunan diğer işçilerin iş güvenliğini tehlikeye sokan işçiler, kıdem tazminatı almaya hak kazanamaz. Kıdem tazminatı yasası kapsamında yer alan kurallardan da görüldüğü üzere kıdem tazminatına hak kazanmaya engel olan birçok farklı durum bulunur. 

Kıdem tazminatı hesaplanırken hangi hususlar göz önünde bulundurulur?

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır sorusu, çalıştığı iş yerinde en az bir yıl kıdemi bulunan işçilerin en çok merak ettiği sorulardan birisidir. Kıdem tazminatı, brüt maaş olarak hesaplanır. Brüt maaş hesaplanırken işçinin her bir yıllık çalışma süresi göz önünde bulundurulur. Yani iş akdinin devam ettiği süre içerisinde bir yıl için 30 günlük brüt ücretin işçiye ödenmesidir. Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin sürekli ya da aralıklı çalışma süreleri ele alınır. Bu noktada işçinin aynı işverenin iş yerinde ya da işverenin farklı iş yerlerinde çalışması önem arz eder. 2024 Kıdem tazminatı hesaplama işlemi, işçinin yaptığı iş karşılığında aldığı ücret doğrultusunda gerçekleştirilir. Kıdem tazminatı hesaplanırken ele alınan aylık ücrete iş karşılığı olmaksızın yapılan yardımlar da dahil edilir. Bu yardımlar, ücret ekleri olarak nitelendirilir. Bu ücret eklerinin kıdem tazminatına dahil edilebilmesinin şartı, bahsedilen karşılıksız yardım ücretlerinin sürekli olarak işveren tarafından veriliyor olmasıdır. Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin emeğinin karşılığı olan ücretlerin yanı sıra bu ücrete dahil olmayan para ya da çeşitli yardımların kıdem tazminatına dahil edildiği sonucunu çıkarabiliriz. Kıdem tazminatı hesaplanırken ücrete dahil edilen yardımların yanı sıra ücrete dahil edilmeyen yardımlar da bulunur. Kıdem tazminatı bordrosu içeriğinde ücrete dahil edilen ve edilmeyen yardımlar hakkında bilgi verilir. Kıdem tazminatı hesaplanırken ücrete dahil olmayan yardımlara örnek olarak iş yerinde kullanılmak üzere verilen baret, eldiven yardımları, doğum, hastalık, evlenme, ölüm yardımı ve seyahat primi gösterilebilir. Kıdem tazminatı tavanı hesaplama kıdem tazminatı miktarını hesaplamak isteyenlerin oldukça dikkat ettiği bir konudur. Kıdem tazminatı tavanı hesaplama işlemi, her yıl Maliye Bakanlığı’nca gerçekleştirilir ve kamuoyuna sunulur. Kıdem tazminatı hesaplanırken kıdem tazminatı tavanı göz önünde bulundurulur. Kıdem tazminatı tavanı 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinin 13. fıkrasında ele alınır. Bahsedilen kanuna göre işçilere ödenen kıdem tazminatının yıllık miktarının en yüksek devlet memuruna ödenecek olan bir hizmet yılına ait azami emeklilik meblağını aşmaması gerekir. Aksi takdirde ilgili işçiye en yüksek devlet memuruna ödenecek olan bir hizmet yılına ait azami emeklilik ikramiyesi meblağı esas alınarak ödeme yapılır. Son olarak kıdem tazminatı damga vergisi oranı hesaplanır ve tazminat miktarından damga vergisi kesilir. Görüldüğü üzere kıdem tazminatı tavanının kıdem tazminatına olan etkisi yadsınamaz durumdadır. Yıl içerisinde yer alan ocak – haziran ve temmuz – aralık ayları arasında değişkenlik gösteren kıdem tazminatı tavanı 2024 yılında 35.058,58 TL olarak belirlenmiştir. 

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

Kıdem tazminatı ne kadar sorusunun cevabını bulabilmek için öncelikle işçinin iş yerinde çalıştığı sürenin net olarak belirlenmesi gerekir. Bu süre belirlendikten sonra ek ücretlerin de dahil edildiği 30 günlük brüt ücreti ile belirlenen süre çarpılır. Artan ay sayısı da on ikiye bölündükten sonra 30 günlük brüt ücret ile çarpılır. Çıkan sonuç ile artan gün sayısı toplanarak 365’e bölünür. Yine aynı şekilde son ücret esas alınır ve bu sayı 30 günlük brüt ücret ile çarpılır. Sonucun eklenmesi ile ortaya çıkan rakamdan damga vergisi kesintisi yapılır ve kıdem tazminatı miktarı belirlenir. Kıdem tazminatı brütten nete çevirme sonucu ortaya çıkan net ücret esas alınarak hesaplanmaz. Brüt ücreti net ücrete çevirmek için brüt ücretten birtakım kesintileri çıkarmak gereklidir. Bu kesintilere örnek olarak SGK primi, damga vergisi, gelir vergisi, çalışan işsizlik sigortası, çocuk – eş durumu gösterilebilir. Brütten nete hesaplama işlemi yapılırken çalışanın çalışma şekli (tam zamanlı – yarı zamanlı) ve herhangi bir engele sahip olup olmadığı da göz önünde bulundurulur. Kıdem tazminatı hesaplanırken brüt ücrete dahil olan kesintiler de göz önünde bulundurulur. Kıdem tazminatı hesaplamaları yapılırken kıdem tazminatı üst limitinin de hesaba katılması gerektiği unutulmamalıdır. Kıdem tazminatı hesaplamaları yapılırken birtakım durumların getirisi olan faiz unsuru da göz önünde bulundurulabilir. Aynı durum zaman aşımı hususu için de geçerlidir. Bahsedilen bilgiler doğrultusunda kıdem tazminatı ne kadar ödenir sorusuna cevap bulmak için bahsedilen hesaplama aşamalarını net ücret üzerinden gerçekleştirebilirsiniz.

Kıdem tazminatı ve zaman aşımı/faiz hususları

İşçiye ödenen ücretten ayrı olarak tutulan kıdem tazminatı, işçinin emeği karşısında verilen bir ödül niteliğindedir. İş akdinin kanun ve yasalara uygun bir şekilde sonlandırılması sonucu işçinin doğal bir hakkı olan kıdem tazminatı, on yıllık bir süre içerisinde işveren tarafından işçiye ödenmelidir. Dolayısıyla kıdem tazminatının talep edilebilirlik süresi tam olarak on yılı kapsar. İşçinin kıdem tazminatını hak etmesi, işveren ile işçinin arasındaki iş ilişkisinin bitmesi ile başlar. İşçi yakınları tarafından düşünülecek olursa kıdem tazminatı hakkı işçinin ölümü ile doğar. Bu tarihten itibaren 10 yıl geçtiği takdirde kıdem tazminatı ödeme zamanı sona erer. Bahsedilen tarih aralığında işveren, işçiye ya da işçi yakınlarına kıdem tazminatı ödemesini yapmalıdır. İşveren, tazminatı belirlenen tarih aralığında ödemediği takdirde kıdem tazminatı zaman aşımına uğrar. Bu noktada kıdem tazminatına faiz uygulanır. Kıdem tazminatına faiz uygulanabilmesi için işçi ya da işçi yakınlarının mahkemeye bu konu hakkında müracaat etmesi gerekir. Kıdem tazminatına faiz uygulanması ile ilgili davalarla iş mahkemesi ilgilenir. Kesin yetki sahibi olan iş mahkemesi, iş sözleşmesinden ve İş Kanunu’ndan doğan iş davaları ile ilgilenir. Kıdem tazminatı faiz hesaplama işlemi, iş mahkemesi tarafından gerçekleştirilir. Kıdem tazminatı faiz oranı hesaplanırken kıdem tazminatının geciktiği süre ele alınır. Bu noktada geciken süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faiz kıdem tazminatına uygulanır. İş mahkemesi, ilgili tarafların bildirdikleri bankalara tazminat hakkının doğduğu andan itibaren bir yıllık zaman dilimi dahilinde uygulanan faiz oranını sorar ve bilirkişiye tazminata uygulanacak olan faiz miktarını hesaplatır.

Kıdem tazminatı ile ihbar tazminatı arasındaki fark nedir?

Kıdem tazminatı ile ihbar tazminatı farklılık gösteren iki farklı tazminat çeşididir. Kıdem tazminatı ile ihbar tazminatı arasındaki farklar oldukça belirgindir. Bu farklar, iki farklı tazminat çeşidini ayırt edebilmek açısından önem arz eder. Kıdem tazminatı ile ihbar tazminatı arasındaki farklar şunlardır;

• Yazımızda da görüldüğü üzere kıdem tazminatı yalnızca işveren tarafından işçiye ödenen bir tazminat çeşididir. Fakat ihbar tazminatı, işçi ve işveren tarafından ödenebilen bir tazminat çeşididir.
• Kıdem tazminatı hesaplanırken yalnızca damga vergisinin kesildiği görülür. Fakat ihbar tazminatında durum biraz daha farklıdır. İhbar tazminatından damga vergisinin yanı sıra %15 gelir vergisi kesintisi de yapılır. Bu noktada kıdem tazminatına yapılan kesintilerin ihbar tazminatına göre bir hayli az olduğu söylenebilir. Her iki tazminat çeşidinde de damga vergisi kesintisi oranı aynıdır. 
• Kıdem tazminatı, belirlenen süre içerisinde iş akdi feshedilen işçilere ödenen bir tazminattır. 
• Kıdem tazminatı alabilmek için gereken bazı şartlar bulunur. Fakat ihbar tazminatı alabilmek için gereken şartlar bulunmaz. İhbar tazminatı alabilmek için işverenin işçiyi haber vermeksizin işten çıkarması ya da işçinin haber vermeksizin işten çıkması yeterlidir.

Kıdem tazminatı tavanı 2024 ne kadar oldu?

Memur maaş katsayısındaki artışa göre belirlenen kıdem tazminatı tavan fiyatı, son olarak 2023 yılının son 6 ayında 23 bin 489 TL idi. 2024 yılında memurlara yapılan zammın netleşmesiyle beraber yeni kıdem tazminatı tavanı da belli oldu. Buna göre 2024 yılının ilk 6 ayı için geçerli olacak 2024 kıdem tazminatı tavan ücreti 35 bin 057 TL olarak uygulanacak. Bu rakam, brüt ücreti 35 bin 057 TL’nin üzerinde olan ve kıdem tazminatı almaya hak kazanan çalışanları etkileyecek.